Non se necesitan máis leis nin tampouco endurecer as existentes. O que fai falta é aplicalas. E para iso a xustiza require a berros moitos máis medios e toda unha revolución informática.
.
O 'caso Mari Luz' revelou fallos estruturais que se arrastran desde fai décadas
.
Aos políticos non lles resulta rendible pór ao choio na reforma da xustiza
.
Encarna a sordidez da condición humana: de neno, abusou da súa irmá menor; de maior, fixo o propio coa súa propia filla, pero aínda que foi condenado por iso, xamais ingresou en prisión. A vida miserable de Santiago do Val (1965) -inválido desde a súa mocidade, diagnosticado de esquizofrenia e malvivendo dunha pensión pública- está tachonada de felonías parecidas, e acaba no horror máis que probable do asasinato doutra nena de cinco anos de idade. Agora ben, neste país, como en calquera outro medianamente vivible, non linchamos aos presuntos violadores e asasinos de nenas, senón que os entregamos á xustiza. Entón esta actúa, normalmente, mellor que peor. Pero, esta vez, fíxo mal, a verdade: en 2002, un xuíz penal, titular dun xulgado de Sevilla, condenou a Del Valle polo abuso da filla; a sentenza foi revisada en apelación por unha Audiencia Provincial que non se decatou de que un xulgado distinto xa condenara a Del Valle por outro abuso e ademais tardou case tres anos en devolver a resolución, revisada e confirmada, ao xulgado orixinario; este, á súa vez, fallou á hora de controlar a execución da sentenza; o Consello Xeral do Poder Xudicial inspeccionou ao primeiro xulgado, pero non atopou problemas graves; a Xunta de Andalucía ten os seus propios criterios sobre substitución de funcionarios en situación de baixa, pero, ao parecer, estas non son cousas que adoite solucionar con premura.
Aquí parece haberse equivocado todo o mundo varias veces. E, falando de xustiza, non parece que a resaca do desastre deba recaer só sobre o primeiro xuíz, un profesional que ten ben gañada fama de competente, aínda que nin está especializado como xestor nin é inmune ao erro. ¿Que está pasando aquí? e, sobre todo, ¿que remedios poden porse ao problema?
Imos ver: a xustiza é un servizo que se diferencia esencialmente doutros -privados ou públicos- que funcionan bastante ben ou moito mellor: o director de calquera axencia bancaria decátase en minutos se o cliente que senta alén da súa mesa ten as súas contas en orde, nesta ou outra sucursal a mil quilómetros de distancia, e entón actúa en consecuencia; a Axencia Tributaria saberá se este diario pagoume o artigo que vostedes teñen nas súas mans moito antes de que eu prepare a miña declaración da renda. De feito, vostedes fíanse do seu banco de toda a vida e tenden a cumprir coa Axencia, pois nin o un nin a outra gastan bromas, nin afán cometer erros de vulto. Algo parecido sucede coas pensións públicas: Santiago Del Valle cobraba regularmente a súa, quero crer, aínda que non para ben.
A xustiza funciona peor. A medio camiño, estarían a sanidade e a educación. Pero ¿por que a xustiza é a cenicenta dos poderes públicos?
Esencialmente, porque, en primeiro lugar, á xustiza acudimos -ou nos levan- dándonos a todos os diaños: se temos razón, porque non nola deron voluntariamente; e se carecemos dela, porque os xuíces, que non adoitan errar, non nola van a dar. En cambio, os cidadáns imos confiados ao banco. Ao Fisco, non tanto, por suposto, pero o Estado tómallo tan en serio que creou a Axencia Tributaria, unha institución propia, magníficamente dotada de recursos humanos ben pagos e de medios materiais -en particular, informáticos- de última xeración.
En segundo lugar, a xustiza non dá votos aos políticos e custa diñeiro ao Estado: cada día dun preso no cárcere custa máis que o do hóspede nun hotel digno a pensión completa.
Terceiro, á xustiza impómoslle prioridades cambiantes, con frecuencia, introducidas convulsamente e, sobre todo, sen pararnos a pensar en que as cousas non se fan soas: facer aprobar unha lei é sinxelo, o problema é aplicala; modificacións lexislativas sobre xuízos rápidos, xulgados de violencia de xénero, desafiuzamentos exprés ou delitos de tráfico non cambian por si soas a realidade, do mesmo xeito que ninguén pode circular sobre o plano dunha estrada aínda non construída.
En cuarto lugar, os nosos políticos foron literalmente decepcionantes: fai menos dunha década, os dous grandes partidos deste país asinaron un Pacto sobre a xustiza esperanzador. Eu recordo haberme pasado case un ano coescribindo un informe de Deus sabe cantas páxinas -estaba hipervinculado con centos de sitios externos- sobre propostas moi concretas, pero enseguida as dúas formacións políticas crispáronse, o pacto agreouse e non houbo xeito.
Pero remedios, habelos, haylos. Aparte os expedientes e sancións, en cadea e perfectamente predicibles, o primeiro que hai que facer é recoñecer que o fallo é estrutural, non conxuntural: en España hai centos de miles de sentenzas pendentes de execución e, en particular, no ámbito da xurisdición penal, urxe un sistema informático único e centralizado que permita a cada juzgador, a cada oficina xudicial, coñecer ao instante a situación procesual de cada caso, que contas podería ter pendentes coa xustiza a persoa que o xuíz ten ante si. Insisto: se o puideron facer a banca ou a Axencia Tributaria, pódeo facer a xustiza española. Non nun día, pero si en poucos anos, dous ou tres, como máximo. Respecto diso, advirto que o xogo de competencias cruzadas entre Estado e Comunidades Autónomas non axudará, pero aquí, os políticos do un e das outras han de dar a cara ou afrontar as consecuencias cando ocorra o próximo desastre.
Logo, a execución pode, non sen algunha dificultade, atribuírse a funcionarios especializados, ben formados e coordinados: é antes un tema de xestión que de xurisdición. Isto que reclamo aquí non é baladí: un xuíz penal pode condenar a un alcohólico, que se conforma coa sentenza, por conducir ebrio e, ás tres semanas, atoparse co mesmo condutor reincidiendo en idéntica situación, pero sen que aínda o Rexistro Central de Penados e Rebeldes rexistre a primeira condena. Isto ten remedio.
Antes de acabar, permítanme unhas liñas sobre remedios que non son talles, sobre o que non toca facer, pero que, moito me temo, máis dun proporá: modificar de novo o Código Penal, agravar as penas, mover os papeis -que todo aguántano- sen cambiar as organizacións de persoas e medios: un dos casos pendentes ante o Tribunal Supremo Federal norteamericano máis candente é, sen ningunha dúbida, Kennedy v. Louisiana. Nalgúns estados da Unión, os seus respectivos códigos penais prevén a posibilidade de impor a pena capital a acusados de violar a un menor de certa idade, doce anos en Luisiana, e o Tribunal Supremo haberá de resolver se a pena de morte é ou non constitucional. Naturalmente, en España, ninguén propón ningunha salvajada semellante, pero hai unha clara converxencia en ambas as beiras do océano Atlántico sobre a oportunidade política de responder ás urxentes demandas cidadás de dureza crecente e extrema cos pederastas asasinos. Pero iso non é o primeiro, nin, probablemente, o conveniente.
Aprema, en cambio, porse a aplicar efectivamente o dereito que xa temos, a facelo efectivamente, é dicir, hai que conseguir que as sentenzas dítense en tempo e forma e que, enseguida, execútense puntualmente. As máis das veces, bastará con facer cumprir a lei que existe en lugar de facer aprobar unha nova para, dito sexa de paso, ondear os papeis do BOE, aínda quentes, en telexornais, mitins electorais e conferencias de prensa. O traballo duro e discreto de asignar recursos humanos e materiais a axilizar a aplicación da lei é prioritario. Pero como non se ve, non renda, non dá votos, non xera resultados inmediatos, queda por facer. Fágase xustiza aplicando a lei que temos. ¿Tarefa de deuses? Non o creo: bastan homes e mulleres de boa vontade. Fágase, pois, a luz.
..
Pablo Salvador Coderch é catedrático de Dereito Civil da Universitat Pompeu Fabra. El Pais
Ningún comentario:
Publicar un comentario