luns, 29 de decembro de 2008

URBANISMO E CORRUPCIÓN

A recente sentenza condenatoria do ex alcalde e doutros cinco ex concelleiros de Gondomar (Pontevedra) por un delito continuado de prevaricación urbanística vólvenos a pór en contacto co urbanismo municipal como unha das principais fontes de corrupción en Galicia. Devandita condena vén coincidir coa comparecencia do fiscal superior de Galicia ante o Parlamento galego, na cal, á vez que nos debuxa un sombrío panorama do urbanismo na nosa comunidade, ofrécenos un diagnóstico certeiro do fenómeno e proponnos unhas medidas encamiñadas a combater o que acertadamente se cualificou na ciencia política como a gran ameaza do Estado democrático. Desde logo, é digna de eloxio xa en si mesma a actividade da Fiscalía superior, que, entre outros asuntos de relevancia xurídico-penal, centrouse no estudo do urbanismo como "fonte de risco de comportamentos corruptos". No entanto, o verdadeiramente transcendente é, ao meu xuízo, que, máis aló dos aspectos puramente represivos, en devandito informe fágase especial fincapé nos aspectos preventivos en sentido estrito, baseados na análise das causas do problema.
A corrupción estivo concentrada principalmente no ámbito da Administración local debido a problemas no deseño institucional que dan lugar a fallos nos sistemas de control. E a razón reside fundamentalmente no feito de que os concellos posúen unha especie de varita máxica (próxima ao milagre dos pans e os peixes), que permite que un particular obteña enormes beneficios: trátase das recualificacións de solo seguidas de licenza para construír, de tal xeito que cunha mera decisión administrativa o valor da mercancía do solo pódese multiplicar, e a plusvalía vai parar integramente ao dono do solo.
A esta razón básica hai que engadir uns factores potenciadores da corrupción, entre os que cabe resaltar a endémica insuficiencia orzamentaria dos municipios, a cal abriu o camiño á práctica de financiarse a través das recualificacións: certamente, en moitos casos estas naceron coa intención de acometer proxectos ou mellorar servizos necesarios, pero era inevitable que pronto xurdise a tentación de recorrer a elas como mecanismo para paliar outras deficiencias e, ao cabo, para o enriquecemento persoal de cargos públicos, promotores e construtores sen escrúpulos. Polo demais, existen outras causas favorecedoras da corrupción no ámbito municipal, como, singularmente, a concorrencia dun réxime moi laxo de incompatibilidades, a diferenza do réxime estrito que existe na Administración central e na autonómica: así, por exemplo, constitúe un escándalo que un alcalde poida ser tamén promotor inmobiliario ou socio de múltiples sociedades dedicadas á construción dentro do seu propio municipio.
Ante este diagnóstico existe unha serie de obvias medidas preventivas de actuación, ás que aludiu o Fiscal superior de Galicia, e que poden verse tamén no recente Manifesto do Grupo de Estudos de Política Criminal sobre corrupción urbanística. Algunhas delas foron xa incluídas na Lei do solo de 2007, pero, se se quere realmente atallar esta secuela, habería que acudir ás verdadeiras raíces do problema: ante todo, acabar coas recualificacións e expropiar o terreo rústico polo que vale, para que despois sexa a Administración a que encargue a urbanización; en segundo lugar, revisar as fontes de financiamento municipal, co obxectivo de reforzar as potestades financeiras e tributarias dos concellos, para que impedir que o urbanismo convértase en fonte ilegal de financiamento; en terceiro lugar, instaurar controis independentes nos concellos, reforzando a autonomía, autoridade e competencia dos órganos técnicos locais encargados de verificar a legalidade das actuacións administrativas e permitindo que os seus informes sexan tidos en conta en instancias supramunicipais.
Finalmente, non hai que esquecer que tamén a Administración autonómica pode desempeñar unha importante misión respecto diso, na medida en que ten atribuídas amplas competencias. Así, entre outras actuacións, mediante os plans de ordenación territorial pode estruturar o territorio máis aló dos intereses dos municipios, e, a través das axencias autonómicas de disciplina urbanística, pode establecer un maior control nas inspeccións.

CARLOS MARTÍNEZ BUJÁN

Ningún comentario: