CORRUPCIÓN SEN ESCÁNDALO

TEODORO LEÓN GROSS

.

A noite electoral do 27-M o alcalde de Alhaurín el Grande, Juan Martín Serón, detido fai cinco meses en Marbella e en liberdade baixo fianza, celebrou unha rotunda vitoria electoral tras ampliar a súa maioría absoluta. Ocorreu o mesmo en Alacante, en Andratx, en Castelló, en Vall d'Alba, en Las Navas del Marqués, en decenas de topónimos asociados á venalidad. As sospeitas de corrupción non devolveron a casa aos seus rostros máis conspicuos; de feito, ata lles premiou.

Probablemente habíanse sobrevalorado as expectativas de rexeneración a través das urnas. Pero a hipótese do voto hixiénico está lonxe de confirmarse. Nun artigo sobre "a repercusión electoral dos escándalos políticos" publicado na Revista Española de Ciencia Política , o profesor Jiménez Sánchez, un acreditado experto na materia, concluía que "os escándalos teñen certa influencia sobre o voto, pero o seu impacto non adoita ser pronunciado e, en moitas ocasións, non dá lugar á derrota do candidato ou o partido afectado". O seu escrutinio estendíase a Estados Unidos, Francia, Xapón, México ou Grecia, ademais de España. O efecto do escándalo no voto require, segundo esa tese, seis factores: "coñecemento" do votante; "avaliación negativa" da acción; "atribución de responsabilidade" ao candidato ou partido; "atribución de relevancia" ao caso; "visualización dunha alternativa" para votar a outro partido; e "consistencia" do paquete de factores previos. Isto non é fácil en ningún lugar. Desde logo non en España, onde os triunfadores a pesar das sombras de corrupción parecen beneficiarse de dous cromosomas políticos moi característicos do código xenético nacional: unha cultura democrática de escasa musculatura ética e unha flexibilidade moi limitada do electorado para reorientar o seu voto.

A indisposición ao voto alternativo obedece a preferencias fortemente partidarias, está claro, pero tamén á convicción de que un certo grao de corrupción forma parte do sistema. Un votante na Costa do Sol pode fixarse en localidades lindeiras do PP e do PSOE sen observar substanciais diferenzas. Non hai unha caracterización ideolóxica do urbanismo. E a condena social se atenúa ao considerar que o urbanismo nutre a metade do deficiente financiamento municipal. Nun ciclo expansivo, supón un incremento dos investimentos e do benestar, polo que poucos parecen dispostos a renunciar a iso, convencidos de que facelo só trasladaría os beneficios ás localidades veciñas.

Ante esa indulxencia social, os partidos parecen renunciar a asumir eles a tarefa de limpeza. Como sostén José María Maravall no control dos políticos , o electorado "recompensa aos malos axentes que teñan un partido disciplinado", porque a disciplina interna, a fortaleza da organización, é un valor central no aprecio do electorado, e viceversa. Isto parece confirmarse cos casos de alcaldes expulsados polo PSOE en Ciempozuelos ou Catral, localidades onde os socialistas perderon, sendo ademais desposuídos de votos polos novos partidos creados por eses ex militantes. Pola contra, o PP logrou manter todas as súas prazas baixo sospeita mediante unha estratexia defensiva. Quedaba patente na resposta de Zaplana ao recente escándalo da man dereita de Fabra en Vall d'Alba: lonxe de mostrar preocupación e comprometerse a investigar, eloxiou a unha "excelente persoa" e gran "home de partido" descartando sen máis calquera polémica. Francisco Martínez conservou, nas urnas do 27-M, máis de dous terzos do voto. Queda claro que o electorado premia a consistencia da organización antes que outros valores.

Pode haber corrupción, pero non hai escándalo. O escándalo require que haxa indignación social ante a violación da confianza outorgada, e é exactamente o que parece faltar a xulgar polos resultados electorais. Non hai que descartar, ademais, un certo efecto bumerán polo tratamento de determinados episodios. O caso de Marbella, de feito, proxectou unha imaxe tan histriónica, tan chea de excesos ao bordo permanente da astracanada, que máis que servir de acicate á conciencia colectiva, quizá terminou por narcotizar o sentido crítico. A forma de visibilidade mediática é un factor esencial na natureza do escándalo, como sostén John B. Thompson. A operación Malaya parece afastarse dunha resposta ética porque o Homo videns-que segundo Sartori substituíu ao Homo sapiens fronte ao televisor-perde a intelixencia moral, contempla todo isto como un espectáculo antes que como un tumor na cultura democrática.