URBANISMO DE PENALTI

O desastre urbanístico é posible grazas á permisividade de boa parte da cidadanía

¿A algún deportivista ocorreríaselle agora encargarlle a Djukic a execución dun penalti decisivo, ou un celtista a Alejo? Pois iso é o que pretende o Goberno galego co urbanismo: deixalo -aínda máis- en mans dos Concellos. Cunha diferenza a favor de Djukic e de Alejo: que os seus erros, aínda que de grandes consecuencias, foron puntuais, e desde logo, involuntarios. Con todo, o dos municipios e a ordenación urbana, sen entrar na involuntariedad, é, salvo contadas e coñecidas excepcións, a historia dun fracaso contumaz e en todas as ordes posibles.
No que se refire á ordenación urbanística, temos cidades con atascos crecentes a pesar da poboación decreciente, densidades de poboación de metrópolis e servizos como o transporte público con menores prestacións que fai décadas. Temos zonas teoricamente rurais cunha planificación con resultados semellantes a arroxar un quilo de arroz sobre o tapete dunha mesa de billar. Desde o punto de vista da arquitectura, a destrución e o desprezo do patrimonio e a escaseza de medidas para paliar o chamado feísmo chaman a atención ata a cidadáns de países que quedaron arrasados nas guerras mundiais. A construccionorrea que é o asombro de Europa non serviu, en contraste coa lei da oferta e a demanda, para facer a vivenda máis accesible aos cidadáns. E o que é aínda máis sorprendente, aqueles que xa a teñen e necesitan facer calquera reforma descobren que é moito máis lento tramitar o permiso para remozar unha cociña que levantar un conxunto residencial. En resumo, institucións tan devotas das obras cultivaron un fracaso cuádruplo: urbanístico, arquitectónico, social e burocrático.
Imos agora cos matices. É certo que o desastre afunde as súas raíces no franquismo e na combinación letal de ignorancia, cobiza e impunidade que imperaba naquel tempo. Pero xa entón os maiores desaforamentos non se cometeron ao abrigo das leis do sector, senón grazas a que saltarllas saía gratis a quen tiña o amparo das autoridades locais. E non parece que o establecemento da democracia mine a influencia daqueles tres factores. Tamén é verdade que a lexislación urbanística é abstrusa, complexa e moitas veces pouco adecuada aos tempos. E non o é menos que os intentos de modernizala, desde a Lei do Sólo que promoveu no seu día Xosé Cuiña ata as recentes Normas do Hábitat tiveron a oposición dos concellos. No primeiro caso ata logo de participar na súa elaboración; no segundo, protestando ata contra a mellora da calidade das vivendas. Tampouco é que o caos urbanístico sexa específico de Galicia, pero en toda a fachada atlántica, desde Tromsø (Noruega) a Sagres (Portugal), non hai nada comparable á nosa desfeita.
Para rematar e quizá máis importante, é evidente que este panorama é posible grazas á permisividad -e a complicidade electoral- de boa parte da cidadanía, que ve a ineficacia, ou ata a corrupción, con fatalismo ou coa coherencia de quen non critica que se cometan irregularidades porque espera poderse acoller a elas, se chegase o caso. Posiblemente débase á herdanza combinada de ser un país descabezado politicamente e cunha exhaustiva ocupación do territorio, o que orixinou o sentimento de que "ou que é de cada un é de cada un, e ou que é de todos é de ninguén". Desgraciadamente, o presente institucional non é un catálogo de exemplos a seguir. Decisións como a da Deputación de Pontevedra de adxudicarlle soldo de vicepresidente ao ex alcalde popular de Gondomar, condenado por prevaricación urbanística e xefe de dous concelleiros sorprendidos cando regateaban a extorsión a un construtor, son dun alto valor pedagóxico para a cidadanía: as leis están para non cumprilas, empezando polas autoridades, e no infrecuente caso de que o asunto acabe en sentenza, aquí están as institucións para pór a cada un no lugar que se merece. Aos pirómanos, no corpo de bombeiros, como acredita, cambiando de siglas pero sen saír de Gondomar, a circunstancia de que o novo responsable de urbanismo, un concelleiro parasocialista, contruyó ilegalmente unha nave.
E finalicemos coas escusas. A primeira, a de que os Concellos non teñen outros ingresos que os derivados das licenzas de obra, soa a aquilo de que máis vale pedir que roubar. A segunda é que hai que respectar a autonomía municipal. Se fose certo o pragmatismo desideologizado do que fai bandeira a Xunta, os Concellos poderían ter competencias en política exterior, defensa ou acuñación de moeda. En calquera cousa propia ou allea ao municipal, excepto en urbanismo. Por aquilo que dixo Mark Twain de que era mellor ter a boca pechada e parecer estúpido que abrila e disipar a dúbida.
Xosé Manuel Pereiro